Odszkodowanie za naruszenie Prawa Unii Europejskiej przez państwo

Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za naruszenie prawa Unii Europejskiej jest przejawem skuteczności unijnego systemu egzekwowania przestrzegania prawa. Pomimo faktu, iż nie została ona wyrażona expressis verbis w Traktatach, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wywiódł jej istnienie między innymi z zasady lojalnej współpracy, zasady efektywności oraz ogólnych zasad wspólnych dla systemów prawnych państw członkowskich. Kluczowymi orzeczeniami ETS były w tym zakresie: wyrok w sprawie C-6/90 i C-9/90 Francovich i inni oraz w sprawach połączonych C-46-93 Brasserie du pêcheur SA i C-48/93 Factortame, w których Trybunał sformułował kryteria omawianej odpowiedzialności tj. po pierwsze, nadanie przez prawo unijne jednostce danego uprawnienia, po drugie istotność naruszenia, kolejno, poniesienie szkody przez jednostkę oraz istnienie związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy naruszeniem a powstałą szkodą. Powyższe ustalenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości pozwoliły na przyznanie jednostkom możliwości dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę przed sądem krajowym, w oparciu o krajowa procedurę cywilną.

W ramach polskiego systemu prawnego materialną podstawą roszczenia wobec państwa jest art. 417 § 1 Kodeksu Cywilnego, w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, co zostało potwierdzone między innymi w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 19 maja 2009 r., sygn. akt III CZP 139/08 (Legalis nr 138661). Zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państwo ma swobodę w wyborze i regulacji środków proceduralnych, według których wykonywane mają być w prawie krajowym roszczenia wynikające z prawa unijnego, z tym ograniczeniem, iż przepisy te nie mogą naruszać prawa do skutecznej ochrony sądowej, ani być mniej korzystne niż te, które dotyczą analogicznych roszczeń prawa krajowego, a także nie mogą nadmiernie utrudniać lub w praktyce uniemożliwiać wykonania uzyskanych praw przez jednostki. Państwo członkowskie poniesie więc odpowiedzialność odszkodowawczą między innymi za brak transpozycji dyrektywy, za akty prawodawcze, administracyjne oraz orzeczenie sądowe naruszające prawo Unii Europejskiej. Poszkodowanym, uprawnionym do żądania odszkodowania od Skarbu Państwa może być każdy podmiot prawa cywilnego, a w szczególności nie tylko osoba fizyczna, ale również osoba prawna oraz jednostka organizacyjna mająca zdolność prawną, lecz niewyposażona w osobowość prawną. Należy podkreślić, iż odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa powstaje w sytuacji obiektywnie niezgodnej z prawem unijnym. Nie jest więc wymagane ustalenie winy państwa w sensie subiektywnym. Naprawienie szkody, tj. odszkodowanie będzie obejmować zarówno straty (damnum emergens) jak i utracone korzyści (lucrum cessans).